Memurların Hediye Almaları Yasak mı?

Kamu görevlilerinin hediye almasıyla ilgili düzenlemeler, etik ilkelere ve hukuki çerçeveye dayandırılarak açık bir şekilde belirlenmiştir. 2007/1 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu İlke Kararında, hediye kavramı geniş kapsamlı ele alınmış ve kamu görevlisinin tarafsızlığını, performansını, kararını veya görevini etkileyen ya da etkileyebilme ihtimali bulunan her türlü eşya ve menfaat olarak tanımlanmıştır. Bu tanım, ekonomik değeri olup olmamasına bakılmaksızın doğrudan veya dolaylı olarak kabul edilen tüm hediyeleri içermektedir. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun "Hediye Alma, Menfaat Sağlama Yasağı" başlıklı 29. maddesi ise devlet memurlarının doğrudan veya dolaylı olarak hediye istemesini ve kabul etmesini yasaklamaktadır. Aynı zamanda iş sahiplerinden borç para istemek ve almak da bu kapsamda değerlendirilmiştir. Kanun, Kamu Görevlileri Etik Kurulu’na, hediye alma yasağının kapsamını belirleme ve üst düzey kamu görevlilerince alınan hediyeleri yıllık olarak talep etme yetkisi vermektedir. Özellikle dikkat edilmesi gereken hususlardan biri, memurların hediye istememiş olsalar dahi menfaat sağlama amacıyla hediye kabul etmelerinin yasak olmasıdır. Hediye isteme durumunda menfaat sağlama amacı gözetilmeksizin yasak koyulmuşken, hediye kabul etme durumunda menfaat sağlama amacı dikkate alınmaktadır. 657 sayılı Kanun’un 10. maddesi de "hediyeyi kabul edemez" ibaresiyle bu yasağı pekiştirmektedir. Hediye alma yasağı, kimi durumlarda rüşvet suçuyla da örtüşebilir. Türk Ceza Kanunu’nun 252. maddesine göre, kamu görevlisinin göreviyle bağlantılı bir işi yapması veya yapmaması karşılığında menfaat sağlaması rüşvet suçu olarak değerlendirilir ve ağır hapis cezaları öngörülmüştür. Benzer şekilde, 257. maddeye göre, görevin kötüye kullanılması sonucunda kamunun zarara uğratılması veya haksız menfaat sağlanması da cezai yaptırımlara tabidir. 3628 sayılı Mal Bildirimi, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu’nun 3. maddesi ise, kamu görevlilerinin yabancı devletlerden veya uluslararası kuruluşlardan aldıkları ve belirlenen değeri aşan hediyeleri bir ay içinde kendi kurumlarına teslim etmesini zorunlu kılmaktadır. Burada yalnızca sembolik ve hatıra niteliğindeki hediyeler kapsam dışında tutulmuştur. Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri Yönetmeliği’nin 15. maddesi, hediye alma ve menfaat sağlama yasağını ayrıntılı şekilde düzenlemiştir. Buna göre, kamu görevlisinin yürüttüğü görevle ilişkili olan kişi veya kurumlardan kendisi, yakınları veya üçüncü şahıslar adına doğrudan veya dolaylı olarak hediye kabul etmesi yasaktır. Kamu kaynaklarının hediye olarak kullanılması da yine bu düzenleme kapsamında engellenmiştir. Ancak bazı istisnai durumlar da tanımlanmıştır. Kuruma katkı sağlayan ve kamu hizmetine tahsis edilen hediyeler, kitap, dergi gibi yayınlar, halka açık etkinliklerde kazanılan ödüller, tanıtım amaçlı sembolik hediyeler ve finans kurumlarından alınan piyasa koşullarına uygun krediler yasak kapsamında değildir. Buna karşın, iş ilişkisi bulunan kişilerden alınan kutlama hediyeleri, seyahat, ücretsiz konaklama, hediye çekleri ve piyasa fiyatının çok altında yapılan işlemler yasak kapsamına dahildir. Etik ilkelere uygun hareket etme sorumluluğu, kamu görevlilerinin her koşulda taşıması gereken bir yükümlülüktür. Kamu Görevlileri Etik Sözleşmesi’nde açıkça belirtildiği gibi, kamu görevlileri, görevleriyle ilişkisi bulunan hiçbir kişi veya kurumdan hediye almamalı, maddi ve manevi menfaat sağlamamalı ve özel çıkar beklentisi içinde olmamalıdır. Son olarak, Kamu Görevlileri Etik Kurulu’nun değerlendirmeleri de hediye yasağının somut örneklerle daha iyi anlaşılmasını sağlamaktadır. Örneğin, bir kamu görevlisinin çocuğunun öğretmenine bağış adı altında bilgisayar hediye etmesi, müteahhitlerin protokol ziyaretlerinde pahalı hediyeler sunması, kamu görevlilerine kişisel hediyeler verilmesi gibi durumlar, etik kurallar çerçevesinde hediye yasağı kapsamına alınmıştır. Sonuç olarak, kamu görevlileri için temel ilke şudur: Eğer kişi, kamu görevinde değil de özel yaşamında olsaydı, o hediyeyi yine alır mıydı? Eğer bu soruya "hayır" yanıtı veriliyorsa, o hediye etik dışıdır ve kabul edilmemelidir. Kamu görevinde şeffaflık, tarafsızlık ve etik ilkeler çerçevesinde hareket etmek, toplumsal güvenin sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır.